دلایل پوک شدن میوه پسته

عوامل موثر بر پوکی مغز پسته 

1- عوامل ژنتیکی 

پژوهشهای مختلف نشان داده است که درصد پوکی در ارقام مختلف و در پایه های مختلف پسته متفاوت است که این مساله نشان دهنده نقش پتانسیل ژنتیکی پایه و پیوندک در بروز این پدیده است. مشخص  گردید که بین ارقام تجاری میزان پوکی ارقام کله قوچی و واحدی به طور معنی داری بالاتر از ارقام اکبری و احمدآقایی است. ژنوتیپ درخت گرده زا و نوع دانه گرده نیزاحتمالاً میتواند در کاهش و یا افزایش  پوکی پسته مؤثر باشد اما پژوهش های بیشتری در این زمینه نیاز است. 

عوامل تغذیه ای 

مدیریت کوددهی مناسب باغات نقش بسیار مهمی در کاهش درصد پوکی محصول دارد. به نظر میرسد که عناصر نیتروژن (N)، بور (B) و روی (Zn) در جوانه زنی دانه گرده، رشد لوله گرده در خامه، بقای کیسه جنینی و جلوگیری از سقط تخمک نقش ویژه ای ایفا میکنند. لازم به ذکر است که عدم تعادل عناصر پرمصرف و کم مصرف و محدودیتهای تغذیه ای نقش مهمی در افزایش این پدیده دارد و از دلایل پوک شدن میوه پسته به حساب می آید . برخی پژوهشها در کالیفرنیا نشان داده است که ثابت نگه داشتن میزان بور برگها بالاتر از 120 پی پی ام از افزایش تولید میوه های پوک میکاهد. 

عوامل هورمونی 

هورمونهایی مانند اکسینها، جیبرلینها سایتوکینین ها در رشد میوه و جنین نقش کلیدی ایف میکنند و در واقع عدم تعادل بین تنظیم کننده های رشد (محرکها و بازدارنده ها) در میوه و جنین احتمالاً سبب عدم رشد مناسب جنین و بروز پوکی میگردد و از دیگر عوامل موثر بر پوکی مغز پسته به حساب می آید . رشد لوله گرده در خامه بدون انجام لقاح نیز خود عاملی جهت تحریک کیسه جنینی برای سنتز هورمونهای محرک رشد و تشکیل میوه اولیه می باشد، با اینکه غلظتهای مناسب هورمون اکسین در بسیاری از درختان میوه سبب تسریع رشد میوه میگردد. کاربرد بنزیل آدنین (BA) به همراه اوره در خرداد ماه اگر چه در کاهش ریزش جوانه های گل پسته مؤثر بوده اما در برخی پژوهشها سبب افزایش پوکی میوه ها گردیده است. همچنین کاربرد بنزیل آدنین به تنهایی نیز سبب افزایش پوکی میگردد.  غلظتهای بالای اسید جیبرلیک (GA3) نیز در زمستان اگرچه باز شدن گلهای ماده را تسریع مینماید اما به دلیل مشکلات گرده افشانی این گلها  سبب  افزایش پوکی میوه ها میگردد. کاربرد اتفن اگرچه احتمالاً ریزش میوه های پوک و جوانه های گل را تشدید مینماید اما در کل سبب کاهش پوکی میوه ها میگردد. اگر چه هورمونهای محرک رشد به صورت درونزا نقش مهمی در نمو میوه و جنین پسته دارند اما هنوز کاربرد خارجی این هورمونها در کاهش پدیده پوکی موفقیت آمیز نبوده است. 

گرده افشانی 

در برخی از مناطق پسته کاری که به دلیل تعداد درختان نر، گرده زیاد وجود دارد و کمبود گرده مطلوب مطرح نیست به نظر میرسد که در اینجا مشکل مربوط به گلهای ماده میباشد. در یک خوشه گل پسته تعداد زیادی گلچه شامل گلچه های طبیعی با قابلیت باروری و گلچه های کوچک نابارور وجود دارند. تعداد و توزیع گلچه های نابارور از یک طرف به پتانسیل ژنتیکی رقم مربوط است و از طرف دیگر به محدودیتهای تغذیه ای، هورمونی و کربوهیدراتها ارتباط دارد. گلچه های نابارور معمولاً عوامل مؤثر در پوکی میوه های پسته در 4 هفته اول پس از باز شدن ریزش میکنند. برخی از پژوهشها نشان داده است که بیشتر مادگی های کوچک گلهای بنه (Pistacia mutica) و پسته اهلی (Pistacia vera) عقیم و توسعه نیافته بوده و در واقع اکثریت این نوع مادگیهای نمو نیافته مربوط به گلچه های پایینی محور خوشه میباشند. به دلیل عدم نمو مادگی، رشد لوله دانه های گرده در سطح کلاله متوقف میشود و عمل تلقیح انجام نمیگردد. سقط تخمک و عدم تمایز کامل تخمدان در زمان گلدهی منجر به ریزش گل و یا ریزش میوه اولیه میشود و در برخی حالات میوه اولیه رشد مینماید اما در نهایت پوک خواهد ماند. مهمترین دلایل عدم انجام لقاح و تولید میوه پوک عبارتند از: عدم توانایی نفوذ لوله دانه گرده به داخل کیسه جنینی، تخریب فونیکول، عدم وجود کیسه جنینی، تخریب کیسه جنینی، از بین رفتن زود هنگام بافت خورش، عدم وجود سلول مادر مگاسپور، تخریب زود هنگام تخمک، از بین رفتن آندوسپرم در مراحل اولیه نمو، عدم سلولی شدن آندوسپرم، تخریب جنین در مرحله کروی شکل، کیسه جنینی بدون بافت آندوسپرم و تداخل رشد آندوسپرم و جنین و یا تأخیر در رشد جنین از مهمترین علائم محسوب میگردند. اما به نظر میرسد که تخریب  فونیکول هم در ناحیه نفوذ لوله گرده و هم در ناحیه شالاز مهمترین عامل در تولید میوه های پوک میباشد. علائم غیر طبیعی بودن رشد لوله گرده حدود یک هفته پس از باز شدن گلها قابل مشاهده بوده و مشکلاتی در ناحیه فونیکول و در ناحیه ورود لوله گرده به بافت شالاز به خوبی مشخص میگردد. لوله گرده غیر طبیعی، تجمع قند کالوز و عدم توانایی نفوذ لوله گرده در بافت خامه و از هم پاشیدن بافت سیتوپلاسمی لوله گرده همگی مانع عمل لقاح میشوند. برخی از لوله های دانه های گرده در بافت خورش متوقف میشوند که در این حالت دانه های نشاسته در لوله گرده و تخمک تجمع می یابند. عدم همزمانی گلدهی بین درختان نر و ماده، عدم رعایت نسبت مناسب درختان نر به ماده و کمبود درختان نر در باغات و عدم تولید گرده کافی با قوه نامیه مناسب نیز مطرح میباشد که عدم توجه به این موارد  نیز میتواند درصد پوکی را با افزایش درصد میوهای پارتنوکارپ بالا ببرد. 

تنشهای مختلف محیطی 

دمای بالا و گرمازدگی در زمانهای باز شدن گلها، گرده افشانی، رشد اولیه میوه و همچنین در زمان رشد و نمو جنین از دیگر عوامل موثر بر پوکی مغز پسته است که سبب افزایش پوکی میوه ها میگردد. عارضه آفتاب سوختگی در پسته که به دلایل مختلف از جمله تابش شدید نور خورشید و افزایش دما ایجاد میگردد نیز می تواند سبب ایجاد میوه های پوک گردد. مشخص شده است که جنین اکثر میوه هایی که دچار آفتاب سوختگی میشوند سقط شده و این میوه ها به صورت پوک و نیمه مغز در زمان برداشت مشاهده میگردند. تنش خشکی، شوری و دورهای آبیاری طولانی مدت سبب  افزایش درصد پوکی محصول میگردند. جلوگیری از تنشهای آبی در زمان رشد و نمو میوه و جنین از افزایش تولید میوه های پوک می کاهد. 

تنش آفات و بیماریهای مختلف نیز در این پدیده مؤثر میباشند به طوری که پژوهشها نشان داده است که نسلهای آخری پسیل و شپشک ها به گونه ای قادرند به جنین آسیب برسانند که سبب پوکی میوه شده و امکان تمایز این نوع پوکی با پوکی فیزیولوژیکی پسته در برخی موارد سخت و غیر ممکن میگردد. زنبورهای مغزخوار، سنها و حتی پروانه کراش نیز میتوانند سبب جلوگیری از رشد جنین و تشکیل میوه های پوک و نیم مغز گردند. اگرچه در ارتباط با تأثیر بیماریهای مختلف پسته بر پدیده پوکی پژوهشهای کمی انجام گردیده است اما آنچه مشخص است اینکه از درختان آلوده نمیتوان محصول با کمیت و کیفیت مناسب انتظار داشت. 

عملیات باغی مناسب برای کاهش پوکی 

مدیریت مناسب آبیاری، کوددهی مناسب و کنترل آفات و بیماریها سبب جلوگیری از ضعف عمومی درختان گردیده و به طور قابل توجهی باعث کاهش درصد پوکی محصول میشود. روشهای سربرداری و تنک شاخه میتواند سبب کاهش درصد پوکی گردند. کاربرد برخی از روغنهای معدنی مانند روغن ولک میتواند سبب کاهش پوکی میوه های پسته گردد. محلولپاشی برخی از قندها نیز میتواند در کاهش پوکی میوه های پسته مؤثر باشد  . پدیده سال آوری نیز با پدیده پوکی ارتباط نزدیکی دارد به طوری که در سال کم بار یا در درختان کم بار میزان پوکی به طور معنیداری بیشتر از سال های پربار یا در درختان پر بار است. بنابراین کنترل سال آوری پسته و تنظیم باردهی درختان میتواند در کاهش پوکی محصول نقش مهمی ایفا نماید.